Eusko Ikaskuntzaren Manuel Lekuona saria jaso du Joan Mari Torrealdaik. Euskararen eta euskal kulturaren alde “erreferente” eta “eredugarri” izan delako saritu dute. BERRIAk elkarrizketa egin dio; hona hemen Egunkaria-ri buruzko esanak. Berria-ko elkarrizketa osorik. Bideoan, sari ematea; hemen ekitaldiko albistea. (horrez gain, Gara-ko eta Noticias-eko elkarrizketak)
(…)
Egunkaria Sortzen-en aritu izan zara. Lan diplomatiko handia egitea tokatu zitzaizun?
Harremanak lantzea eta ertzak borobiltzea zen gure egitekoa, eta, batez ere, gure proiektuaren izaera azaltzea instituzioetan eta gizarte eragileetan. Hori etengabe egin genuen. Ez beti erraz.
Begiratu txar asko jasan behar izan zenituen?
Mesfidantza asko. Giroan mesfidantza zen nagusi. Salakuntza inplizitu edo zeharbidezko asko. Gu beste norbaiten zerbitzura geundela geu konturatu gabe —tonto erabilgarria esaten zaiona—, ez genekiela zertan ari ginen, beste batzuen jostailu ginela… Horrelako asko. Oso mingarriak. Guk ere uste genuen errealitatea ezagutzen genuela, baina beti daude listoagoak, esaten dizutenak: “Zuek hori uste duzue, baina ez dakizue atzetik zer dagoen”. Horregatik, paperak-eta agertzen zirenean, sekulako mina egiten zigun horrek guri, zeren eta haiei arrazoi ematen zieten, eta guri, kendu. Itxuraz. Gero epaiketan ikusi denez, itxura izan da, hutsa. Baina, politikoki, hori nahikoa izaten da egurra emateko.
Gerora Guardia Zibilak egin zituen tesien antzekoak lehenago beste batzuek egin zituzten?
Horrenbeste ez, ezta gutxiago ere. Baina hori iradoki, bai. Guardia Zibilak ez zuten erabat asmatu. Giroan bazebilen susmo hori, beste baten morroiak ginela. Ideologia jakin bat zabaltzeko sortu zela Egunkaria, instituzioen kontra. Orduko hemeroteka irakurtzea besterik ez dago.
Barkamenik eskatu dizute horrelako gauzak aurpegiratzeagatik?
Batek baino gehiagok. Baina batez ere horrek buelta hartu zuen epaiketako garaian. Egunkaria-ren lehen fasean, gu atera ginen lekutik atera ginen, borondate jakin batekin, politikoki batengana edo bestearengana lerratu gabe —horregatik kulturatik atera zen, euskaltzaleen kolore eta sentsibilitate asko zeuden barruan—. Baina inguruan politika oso liskartsua eta gogorra zegoen, eta giroan horrek ez zuen izan guk nahi genuen onarpenik. Baina gero, sarraskia egin eta gero, batzuk konturatu ziren azkenean beraiek ere iradoki eta mantendu zuten giro horrekin noraino iritsi ziren beste batzuk. Nik uste du buelta eman ziotela. Gogoeta pare bat egin zuten, eta buelta eman zioten. Guk gero eduki genuen onarpena hortik ere badator. Hasieran mahaiaren beste aldean genuen jendea gu babesten izan da, eta eskertuz, gainera, aukera hori eman genielako. Hori uste dut gure arrakasta handia izan dela. Nolabait esan, barkamena eskatzeko beste modu bat. Askoz ere eraginkorragoa. Bidegabekeriaz konturatu ziren, eta guri laguntza eman ziguten. Gauzak joan ziren bezala, beraiek ere barnean sentitu ziren. Sarraski horren biktima gisa ikusi zuten beren burua.
Behar adinako esker ona jaso duzu?
Gehiegi ere bai. Esker ona jasotzeko modu asko daude. Mendian zabiltzala, gazte bat etortzen zaizu, eskua eman, eta esaten dizu: “Zorionak, eta eutsi gogor!”. Eskerrak ematen dizkizu egiten ari garen defentsagatik, euskalgintzaren defentsagatik. Edo gasolindegi batean, beste batek lepoan jo, eta esaten dizu: “Segi, e? Segi horrela!”. Askotan hunkitu izan naiz. Oso eskertua nago, eta lotsatua, batetik, batzuetan nigan zentratzen delako, niri errazago esaten didatelako, adinagatik edo. Nik ez dut niretzat hartzen: zerbait ordezkatzen duen pertsona bat naiz. Eta lotsaren beste parte bat da hemen gehiago sufritu duen jende asko dagoela. Eta ez gara inor gogoratzen haietaz. Zuk zurea ikusten duzunean, saritua zarela, haiekiko halako lotsa bat sortzen zaizu.
Torturaren gaiak pisu handiagoa hartu zuen zuen testigantzaren ondoren?
Mesede handia egin diogula uste dut. Niri kosta egin zitzaidan asumitzea eta plazara ateratzea. Atera naizenean, liberatu egin naiz. Ez daukat erreparorik edozeinen aurrean azaltzeko. Narratiba soil bat egitea aski da. Eskuliburu batekin joan izan den teoria hori pikutara bota genuen, gure sinesgarritasunagatik. Eskuliburuaren gai hori tartetik kentzea torturari sinesgarritasun handia ematea da. Hemen misterioa da torturarik gabeko herri honetan torturatu asko dagoela. Torturatuak badaude, baina tortura ez omen da existitzen. Guk horri existentzia eman genion.
Indarrez itxi zuten Egunkaria. Iritsi zen zuek amestutako Egunkaria izatera?
Bidean zen. Ez ginen iritsi. Egunkaria noiz harrapatu zuten? Salto kualitatibo bat ematen ari zenean. Hamar urte eginda, salto bat egin behar dela ikusi zen: aberastu zen produktu gisa, kolorea sartu, herrietarako saltoa eman, Internetera… Ekonomikoki eta enpresa ikuspegitik planteamendu berri bat dago. Egoera on batera iristen ari ginen: profesionalki kazetariak bere agenda eginda dauka, jendea ezagutzen du, helduagoa da… Hamahiru urte ere ez genuen egin; epaiketari begira ia beste hainbeste egin dugu. Ametsa gauzatzen pasatu genuen denbora eta amesgaiztoa kendu ezinik pasatu genuena berdintsua da, hilabete batzuk gorabehera.
Berria bada amesten zenuten egunkaria?
Bada. Helduagoa da. Lehengo eskarmentutik ikasia da. Segida bat da. Progresio batean, hurrengo pausoa.
Zer utzi du Egunkaria-k historiarako?
Sortu izana, lehenengo. Eta sortu izana euskalgintzaren baitan. Leku naturalean. Hori ez da inportantzia gabea. Ez da indar politiko batek sortu duela, edo enpresari batek; euskalgintzak, herri ekimenak, gizarte kulturalak sortu du. Indar bateratzaile gisa sortu zen. Beste gauza bat da herri honetan denena izatea oso zaila dela; baina ez zen inorena. Guztiona izatera ez zen iritsi, baina ez zen inorena. Hantxe bertan zeudenena zen: euskalgintzaren produktu propioa zen, eta da orain. Enpresa bat sortu zen ezina zela esaten zen lekuan; euskara prestatu egin zen horretarako, apustua irabazi egin zen; estilo liburua sekulako saltoa izan zen; elkarrekin lan egitea ezina zenean posible bihurtu zuen. Barne balio handia izan du nazio mailako produktu bat egitera iristeak.
Itxiera hartan, paperak eraman zizkizun Guardia Zibilak. Bueltatu dizkizute?
Batzuk, bai; beste asko, ez. Oso zaila da jakitea zer eraman zuten ere. Asko eraman zutela badakit. Nire aurrean hartzen zituzten, eta nire aurrean dosierrak desegin egiten zituzten. Izugarri eraman zidaten. Egunkaria-rekin zerikusirik ez zeukana. Esan nien Egunkaria-rena non zegoen, baina gainerako guztia ere eraman zuten. Sarraski bat. Itzuli dutena dena desordenatua dago. Elkarrizketa bateko apunteen paper bat aurkitzen duzu, baina besteak non daude? Material pila bat erabili ezinik daukat. Eta beste asko ez zaizkit etorri. Hori ere ez da borondaterik gabe egina. Ezabatu egiten dizute memoria, badakitenean ni bezalako baten indarra bere dosierretan dagoela.
Zure produkzioan eragin du horrek?
Nire produkzioan aurrekoa eta gerokoa dago, Egunkaria-ren itxierak mozten duena. Nire bibliografia begiratu besterik ez dago. Nire informazio bilketan oinarritutako lanik ez dut egin geroztik; hori desagertu zait. Geroztik egin ditudanak gehiago izan dira momentukoak edo neure indar propioz egin nitzakeenak, ez metatutako materialez baliatuz eginak.
(…)