Duela hamazortzi urte, 2003ko otsailaren 20an itxi zuten Euskaldunon Egunkaria. Garai hartan zuzendaria zen Martxelo Otamendi (Tolosa, 1957), eta urte batzuk beranduago, itxiera horretan oinarritutako Sisiforen paperak antzezlana estreinatu dute. Kepa Errasti aktoreak (Aretxabaleta, 1981) du Martxelo Otamendiren zuzendari papera antzezteko ardura. Obran zehar, Karmelo Beramendi Tolosa du izena Errastik. Parez-pare elkartu dira biak ATARIA IRRATIko estudioan, eta igandeko eguerdiko emanaldian ere elkar ikusteko moduan izango dira Leidor aretoan; bata oholtzan eta bestea butakan.
Karmelo Beramendi eta Martxelo Otamendi, aurrez aurre. Lehen aldia da?
Martxelo Otamendi: Entsegu batean egin genuen topo, estreinaldia baino lehen.
Kepa Errasti: Gure lehen entsegu irekian izan zen, bai, publiko aurreko lehen emanaldia Egunkaria-ko langile batzuen aurrean egin genuen, eta tartean zen Martxelo.
Batak, bizitu egin zuen ‘Egunkaria’–ren auzia, eta, besteak, antzeztu egiten du. Nola eraman duzue oholtzara gertatua?
K. E.: Lan hori taulara eramateko erantzukizun handiena zuzendariarena eta gidoilariarena izan da. Nik aktore lana bakarrik bete dut, eta niri dagokidan aldetik errespetu eta erantzukizun handiarekin, eta era berean, ilusio handiarekin, emozio mazedonia baten moduan. Oso presente daukagun zerbait da eta iraganean hain presente dagoen gauza bat kontatzeak beti ematen du bertigo moduko bat, baina, hala ere, gogo handia dugu gertatu zena kontatzeko.
Martxelo Otamendiren papera egiten duzu. Erraza da bera antzeztea, Kepa?
K. E.: Pertsonaiak distantzia bat har dezan saiatu gara, baina, jendeak oso erraz identifikatzen ditu Martxelo Otamendi eta Juan Mari Torrealdai, benetako pertsonaietan oinarrituta dauden pertsonai bakarrak direlako antzerki obra horretan. Inpresio apur bat egiten du egia esan bere papera antzezteak, baina distantziamendu horrekin pisu hori gainetik kendu dugu, eta nik uste dut beharrezkoa zela.
Gustatu zaizu Kepak egiten duen lana, Martxelo?
M. O.: Oso ondo egiten du, bai. Lehen aipatutako entsegu horren bezperan, EITBn, Euskal Herriko emakumezko aktore batekin egon nintzen, eta entsegura nindoala esan nionean erantzun zidan Kepak bazekiela banindoala eta urduri zegoela. Kepari berari entzuna da, ordea, berak ezin zuela inor imitatzen saiatu. Bera, antzezlanean, euskarazko egunkari bateko zuzendaria da, nirekin erraz identifika daitekeena. Despistatuenak ere ulertuko du, zeren, Karmelo Beramendi Tolosarena egiten du, 1 Formula gustatzen zaio eta irratian dabil tertulietan.
Zer sentsaziorekin atera zinen lehen entsegu hartatik?
M. O.: Niretzat oso hunkigarria izan zen. Bere garaian gidoia bidali zidan Harkaitz Canok, baina nik ez dakit antzerkia irakurtzen, irudikatu ere egin behar da, eta aurrez nik ez nuen inoiz antzerkia irakurri. Esan nion ez nuela irakurriko, ez nuen eskua sartu nahi sartu behar ez nuela iruditzen zitzaidan leku batean. Beraz, nahiko biluzik joan nintzen lehen entsegu hura ikustera. Bakoitzari bere lana egiten utzi behar zaio, eta jakinda atzetik ze lantalde dagoen, zer esanik ez. Aitortu behar dut, niri asko kostatzen zaidala malkoak isurtzea, baina egun hartan asko hunkitu nintzen, hunkigarria izan zen.
K. E.: Zuentzat oso gertukoa da. Eta baita publikoarentzat ere; iraganean oso gertu dagoena da eta guztiok emozionalki hain inplikatuta egon gaitezkeen gai bat izanda, jendea hunkitu egiten da.
Igande honetan, Tolosan, berriro ere hunkitzeko beste emanaldi bat eskainiko duzue, eguerdian, espresuki ‘Euskaldunon Egunkaria’-ko eta ‘Berria’-ko langileentzako izango dena.
M. O.: Erabaki genuen emanaldi bat erostea zor geniola bai antzerki taldeari eta Tanttaka produktoreari, eta, beste aldetik baita gure lankide eta lankide izandakoei ere. Izan ere, obra hau ez da gure enkargu bat izan; Tanttakak, Bernuesek eta Canok beraien kabuz egindako zerbait izan da. Niregana duela urte batzuk gerturatu ziren, asmoen berri emateko. Mila istorio kontatu nizkien, gero Canok gidoian sartu dituenak eta nik uste zor geniola gure jendeari.
K. E.: Aste honetara arte ez naiz kontziente izan igande eguerdiko saioa berriro ere Egunkaria-ko langileentzat egin behar genuenik. Beti izaten da emanaldia hunkigarria, baina badaude saio batzuk bereziagoak izaten direnak.
M. O.: Bertan izango dira Berria-ko langileak Egunkaria-koak izan ez zirenak, baina baita Egunkaria-koak izan eta Berria-n orain jarraitzen dutenak edo jarraitzen ez dutenak baina auzi hura bizi zutenak ere. Atxiloketak bizitu zituztenak, hurrengo egunean egunkaria ateratzeko lan egin zutenak eta gainerakoak ere izango dira ikusten.
Igande eguerdiko publikoan, beraz, auzia oso gertutik bizitu duen jendea izango duzue begira.
K. E.: Orokorrean, publikoa emozionalki asko inplikatzen da. Gasteizen estreinatu genuenean sentipen bat izan nuen eta igandean ere gauza bera gertatuko zait: akziodunez hitz egiten dudanean, esaterako, konturatu nintzen ikusten ari zirenen ehuneko handi batez hitz egiten ari nintzela. Beraiek dira nik aipatzen ditudan horiek, historia honen parte dira.
M. O.: Muntaia ere sekulakoa da. Erredakzio bateko profesionalak oso ondo ordezkatuta daude. Kasu honetan, zuzendaritza on bat dago, aktore bikain batzuk eta Harkaitz Cano bezalako lumaren maisu bat. Aktoreek esaten dituzten espresio batzuk nireak dira, nik Canori pasatakoak. Gasteizko estreinaldiaren ondoren eskatu nizkion bizpahiru gauza sartzeko, eta sartu ditu. Adibidez, gure lanbideko esaldi tipiko hau: «Ez ezazu sekula utzi errealitateak titular on bat izorratu diezazun». Hori, adibidez, ondoren erantsitako esana izan da.
K. E.: Auziaz harago, egunkari bateko eguneroko bizitzan ikusten diren ezaugarri desberdinak irudikatzen ditugu, eta guk aktore moduan kontzientzia hori Egunkaria-ko langileak gu ikustera etorri zirenean hartu genuen, ikusi genuelako nola erreakzionatzen zuten guretzat besterik gabeko gauzak esaten genituenean. Guretzat, akaso, ezezagunak dira, edo urrun daude espresio horiek, baina erredakzio bateko langileek oso gertutik bizitzen dituzte. Oso bitxia da.
Erredakzioko giroaz gain, oholtzan bertan, modu partekatuan, alde ilunago bat ere irudikatzen duzue: poliziaren bueltakoa.
K. E.: Bi zatitan irudikatuta dago oholtza. Alde batean, galdeketa bera, epailearen gela eta polizia ageri dira, eta beste aldean egunkari bateko jarduna. Bi munduak aparte joan arren, batzuetan elkar trukatu edo nahastu egiten dira.
Erredakzioan elkarrizketak egitetik poliziaren galderak erantzutera pasa ziren ‘Egunkaria’-ko itxieran hainbat langile. Zu ere hortik pasa zinen, Martxelo.
M. O.: Atxilotu nindutenean galderak egiten hasi nintzaien, eta gazteleraz erantzun zidaten: «Hemen galderak guk egiten ditugu». Izan ere, konstituzioa aipatzen hasi nintzen, ez deklaratzeko eskubideaz galdetzen… ni oso formal jarri nintzen lehen galdeketetan; gero gauza okertzen eta gogortzen joan zen.
Bi eremu horiek, kazetaritzarena eta poliziarena, gurutzatu egiten dira oholtzan, eta oso ondo landu dute hori. Kazetariek badaukate beren lanari buruzko kezka bat kode deontologiko aldetik, eta poliziek ere badaukate haien arteko elkarrizketa bat kode deontologiko aldetik ere, zuzen jokatzen ari ote diren.
Zenbat du errealitatetik antzezlanak?
M. O.: Gertatutako gauza asko ez daude antzezlanean, eta logikoa den bezala antzezlanean dauden gauza batzuk ez ziren errealitatean gertatu; izan ere, gidoilariak eta aktoreek lizentzia propioa hartu behar izaten dute moldaketak egiteko, tentsioak igo edo jaisteko. Bi eremu horiek, ordea, oso ondo jasotzen ditu, bai erredakzioarena eta bai beste aldekoa, polizia etxearena. Galdeketak, esaterako, oso ondo irudikatuta daude. Kepa galdekatua denean, momentu batean, oso bortitzak dira eszenak eta oso ondo egiten du sufritzen ari denaren paper hori, erreala da.
Martxelo Otamendik bizitutakoa antzeztu duzu, Kepa. Nolakoa da lan hori?
K. E.: Hasieran errespetu handia ematen zidan, badirelako emozio batzuk oso zailak direnak antzezten. Nik, pertsona moduan, ez dut inoiz bizitu izan horrelako ezer, ezta gertutik ere. Zalantza asko nituen hasieran, baina gero, era berean, oso erraza egin zait antzeztea, ez dakit zergatik, agian kontatuta dagoen moduagatik edo gertutasun emozionalagatik, baina oso erraz sartzen naiz igerileku horretan, eta oso erraz bidaiatu dut historian zehar. Askotan, emozionalki zailak izan ahal diren gauzak prestatzen ari garenean, urduri jartzen gara, badakigu momentua badatorrela, baina, kasu honetan, ahaztu egiten naiz horrekin, ez dut pentsatzen eszena hori datorrenik eta zentzu horretan oso bidaia erraza izan da.
Ezohiko aktore kopuruak hartzen duzue parte, hamaikak guztira.
K. E.: Bai, eta horrez gain, eszenografia handia da, mugimendu handia dago, musika ere zuzenean dago… kontuan hartu beharreko gauza asko ditugu.
M. O.: Oso politak dira gitarrarekin egiten diren kondukzio horiek. Antzezlan osoaren hari bat eramaten du zuzeneko gitarra elektriko batek. Lantalde bikaina dute, eta nik, gainera, Canoren idazkera oso gogoko dut. Egunkaria itxi eta Berria sortu zenean, Maialen Lujanbiok eta Harkaitz Canok zutabe bana idazten zuten egunero, orain Gira Bira atala dena.
Gidoi on bat, aktore kuadrilla on bat eta zuzendaritza talde sendo bat gurutzatzen direnean, zerbait mundiala ateratzen da. Oso eskertuta nago bere garaian Egunkaria-ren alde egin zuten guzti haiekin eta itxi zutenean babesa eman zuten milaka eta milaka lagunekin, baina, baita ere, hainbeste denbora pasa eta gero, antzezlan hau egiteko lana hartu dutenekin.
Horrelako gai bat gainera, antzerki bidez kontatzeak ere badu meritua.
M. O.: Azken boladan atera dira Non dago Mikel?, Altsasu edota Patria. Orain ematen du Euskal Herriko gatazkari tokatu zaiola kontatzea. Gure historia osoa, ordea, horrelako pieza batek soilik ezin du kontatu. Beraz, nola osatu daiteke gure historia? Pieza bakoitzak berea kontatuko du, eta Sisiforen paperak antzezlanak Egunkaria-ren itxiera kontatzen du. Pieza honek eta etorriko diren beste askok osatuko dute gure historiaren unibertsoa.