Azken zazpi urtean debekatuta izan du Espainiaren mugetatik ateratzea, kontu korronte eta ondasun guztiak blokeatuta izan ditu, eta polizia etxera sinatzera joan behar izan du, azkenaldian hamabostean behin «bakarrik». Orain kendu egin dizkiote aske egoteko baldintza horiek, eta libre dela esan diote Iñaki Uria Egunkaria-ko kontseilari ordezkariari (Zarautz, 1960). Baina, duela zazpi urte, proiektu hura erdiz erdi moztu zuten. Lantoki zuen Egunkaria itxi zioten, atxilotu egin zuten, torturatu eta urte eta erdiz preso eduki zuten. Orain pozik dago, baina baita haserre ere, «epaiak ez baitu ezabatzen egindako kaltea». Bere familia bezala, pozik ikusi ditu Martxelo Otamendiren, Txema Auzmendiren, Xabier Oleagaren eta Joan Mari Torrealdairen familiakoak. «Arnasa hartu dute. Haientzat sufrimendu handia izan da. Jende askok oso gaizki pasatu du». Badaki ez direla egoera horretan egon diren bakarrak, eta gogoan ditu beste hainbat auzitan daudenak: 18/98, Udalbiltza…
Asebete al zaitu epaiak?
Espero genezakeen gehiena dago. Seguruenera, horrelako epai batek ezin zuen gehiago eman. Alde batetik, absoluzioa eman du gu bostontzat, eta, bestetik, testuak berak, helduleku batzuk badauzka. Dezente gogorra izan da ikerketa prozedurekiko, akusazioekiko, Guardia Zibilak egindako instrukzioekiko…, eta torturen gaia ere atera du. Gainera, inkonstituzionaltzat jotzen du Egunkaria itxi izana bera. Alde horretatik, badaude sententzia betea dela esateko arrazoiak. Horrek asebete nauen? Ba… ez. Baina hori beste kontu bat da, zazpi urte horietako historiaren kontua da.
Atxilotu egin zintuzten, torturatu eta espetxeratu. Orain errugabe zarela aitortu dizute. Zer gorputzaldi daukazu?
Arraroa. Asteleheneko lehendabiziko sentimendua poza izan zen, baina ez zen poz osoa, auzi ekonomikoaren prozedura hortxe daukagulako gainean. Bestalde, haserrea, amorrua, letxe txarra eta antzekoak ere sentitu nituen, ematen duelako honek orain dena konpontzen duela. Sententziak, jasotzen dituen ñabardura guztiekin ere, ez du ezabatzen egindako kalte eta min guztia. Ez bakarrik Egunkaria-ri, guri, langileei eta abarri egindako mina; baizik eta hor dauden printzipio demokratiko sakonei egindakoa. Adierazpen askatasuna, informazio askatasuna eta giza eskubideetan egin diren barrabaskeriak ez dira izan salbuespen gure auzian. Auzitegi Nazionalean, zoritxarrez, horrelakoak egiten dira. Ez dakit gauza horiek konpontze bidean jarriko dituen epaiak edo baretuko dituen, baina ez ditu erabat ezabatzen egindakoak. Ez du absolbitzen Auzitegi Nazionala.
Zerbait gehiago egin al daiteke kalte hori berdintze bidean?
Diru kontuetara begiratzen da beti, baina hemen egindako kaltea maila handi batean soziala da, politikoa. Bultzada politiko batek eragin zuen hau, eta absolbitu egin gaituzte, baina Egunkaria ez da libre. Ez da libre itxita dagoelako -likidatuta eta lurperatuta dago-, baina ez da bakarrik horregatik. Egunkaria ez da libre baldintza politiko guztiek, marko legal guztiek eta Auzitegi Nazionaleko printzipio instruktoreek hor jarraitzen dutelako. Horiek ez dira aldatu. Badirudi batzuen eginkizuna mugatu edo arautu nahi duela epaiak, eta agian horrek balio lezake beste kasu batzuetarako. Baina gainontzeko guztiak indarrean daude. Barrutik atera nintzenean ere sentsazio hori izan nuen: kalean nago, baina ez naiz libre, hurrengo egunean berdin-berdin eraman gaitzaketelako. Hainbeste urte kostatu zitzaigun egunkari bat euskaraz egitea eta hori aurrera ateratzea… Euskal gizarteari asko kostatu zitzaion horretara iristea, eta, halako batean, plast! Bota egin zuten, eta bota zezaketela erakutsi zuten. Alde positiboa da gure gizarteak erakutsi zuela beste batekin erantzuteko indarra ere baduela.
Esan duzun bezala epaimahaiak instrukzioa kritikatzen du, torturez hitz egiten du… Edukiak badu mamia. Espero al zenuten horrelako epaia?
Ez. Absoluzioa bera gerta zitekeenik ere zalantzak genituen, nahiz eta fiskalak hala eskatu. Termino horietan erakutsi den gogortasun edo irmotasun horrekin ez genuen espero.
Akusazioei errieta moduko bat egin die epaimahaiak gaizki interpretatutako zantzuekin aritu direla, aurrena ondorioa atera dutela eta gero saiatu direla froga bila… Zein irakurketa egiten duzu?
Epaiketa nola joan zen ikusita, eta zein eskas ibili ziren ikusita…, froga zuzenik ez zegoen, eta sententziak garbi esaten du. Ustezko froga bakarrak zeharkakoak ziren. Interpretazio okerren gainean oinarrituta dago dena. Epaiak garbi esaten du oso ikuspegi hertsi batetik begiratzen zaiola euskararen munduari, eta ezin dela hori dena ETAtzat jo. Halako interpretazio, intuizio eta silogismo arraroetan oinarritutako akusazio oso bat dagoela oso garbi erakusten du. Hori ez du zigortzen, baina nabarmen uzten du.
Guardia Zibilari ere ematen dio zaplaztekoa epaiak. Epaiketan garbi gelditu zen bezala, hasierako tesiak haienak baitziren. Akusazioak defendatu ditu gero tesi horiek epaiketan. Espero duzue Gorenean helegiterik jartzerik?
Aztertuko dutela esan dute, baina oso normala izango litzateke jartzea. Hala ere, nik uste dut honezkero konturatuta egongo direla heldulekurik ez dutela. Gainera, orain, epaileak ez dizkie gastuak ordainarazi, nahiz eta testuan gogor egin dien. Gorenean helegitea jarriko balute, hori ere gerta liteke, eta, beraz, imaginatzen dut bi aldiz pentsatuko dutela. Hala ere, normalena da haiek aurrera jarraitu nahi izatea.
Akusazioen eskaera hutsez joan zineten epaiketara. Nola ikusi duzue auzi osoan akusazioen jokaera?
Akusazioek beste indar faktiko edo esku beltz baten gisa jokatzen dute horrelako auziak kasu politiko bihurtuz. Hori hainbat kasutan ikusi da: Atutxa auzian, Ibarretxe auzian… Eta gurean ere berdin jokatu dute. Gainera, Egunkaria-k ez du inondik inora biktimarik izan. Behin baino gehiagotan galdetu izan dut, haiekiko errespetu osoarekin, baina, Egunkaria-k biktimei zein kalte egin dien. Sententziaren ondoren ematen du akusazioak direla erantzuleak, baina Egunkaria ez zuen akusazioak itxi. Auzitegi Nazionalaren aginduz eta Guardia Zibilaren eskariz itxi zuten Auzitegiak eta Espainiako Barne Ministerioak elkarrekin. Estatuak, alegia.
Esanguratsua izan da auzi honetan fiskaltzak izan duen norabide aldaketa. Zerk bultzatu zuen aldaketa hori?
Egunkaria [Jose Maria] Aznarren bigarren legegintzaldian itxi zuten, eta [Eduardo] Fungairiño Auzitegi Nazionalean nagusi zen garaian. Hark eman zion bultzada gaiari. 2004ko martxoaren 14an gobernua aldatu egin zen, eta horrek fiskaltzan aldaketak ekarri zituen. Gobernu aldaketak bakarrik ekarri du hori? Agian irekiagoak izan ziren zer zegoen ikusita. Kasu bera, frogak egonez gero, agian fiskalak beste jarrera bat izango zuen, baina, hemen, sententzian argi eta garbi esaten da inondik inora heldulekurik ere ez zegoela, eta fiskala izan zen aurrena horretan.
Kalte-ordainen inguruan ez du ezer esaten epaiak. Bide hori urratzeko asmorik ba al duzue?
Bai, behintzat saiatu egin behar dugu. Oraindik ez dugu aukerarik izan abokatuekin lasai egoteko, haiek ere sententzia lasaiago aztertu nahi dute. Aukeraren bat baldin badago, noski, aurrera egingo dugu.
Ezin da esan ‘Egunkaria auzia’ hemen amaitu denik. Auzi ekonomikoa ere hor dago, eta zu zeu ere auzipetuta zaude. Zer eragin izango du absoluzioak auzi ekonomikoan?
Eragin bat baino gehiago, seguru. Begi bistakoa egiten zait, auzi hori ez dagokiola Auzitegi Nazionalari. Hemen ez badago terrorismo delituekin loturarik, kasu hori ezin da egon Auzitegi Nazionalean. Baina ez da hori bakarrik. Ustezko delitu ekonomiko horiek, berez hasieran Egunkaria ixteko arrazoi nagusiak omen zirenak, azkenean BEZ delituetara eta diru laguntza iruzurretara etorri ziren. Frogatuta dago kasu horietan ere ez dagoela deliturik. Beraz, bi gauza gerta daitezke: nahiko azkar Madrilen bertan hustea edo Donostiara ekartzea, eta hemen epaiketa egitea edo hustea. Zein akusazio geldituko diren ere ikusi egin beharko da. Hurrengo asteetan-edo jakingo dugu zerbait.
«Euskalgintzak hausnarketa sakona egin behar du»
Euskara eta euskal kulturarekin lotutako guztia ez dela ETA dio epaiak. Euskalgintzaren ikuspuntutik esaldi horri zein garrantzi ematen diozu?
Gauza normal bat esaten du. Herri honetan helburu estrategikoak ez ditu ETAk bakarrik. Erakunde eta elkarte asko gaude herri hau euskaldun nahi dugunak, herri hau libre nahi dugunak eta abar. Hori nahi izate hutsagatik ezin da beste erakunde batekoa izan zeuk jakin gabe. Hala ere, ezagutzen ditugu epaiak jendea preso eman duena ETAkoa dela jakin gabe. Horrek beldurtu egiten du, Auzitegi Nazionalean prozedura arruntak izan baitira. Epaiak orden pixka bat-edo jartzen duela ematen du. Baina, esaldia? Hori halaxe da. Bistan da.
Itxiera euskalgintza osoaren kontrako erasotzat hartu zen. Absoluzio epaia ere guztientzat al da?
Inpresioa daukat baietz. Batez ere Egunkaria sortzen ikusi duen jende guztiarentzat. Egunkaria oso bere sentitu du jendeak, hasieratik. Oso parte-hartzailea eta herrikoia izan zelako. Kolpea ere oso bere hartu zuen jendeak. Orain ez gara akordatzen, baina Egunkaria-ren lehendabiziko operazioarekin bigarrengoarekin euskalgintzako erakunde asko gauzak oso beltz, larri eta estu ikusten hasi ziren. M11 gertatu izan ez balitz, Espainiako Gobernua aldatu ez balitz, eta Aznarrek hor jarraitu izan balu, oso posible da gauzak beste bide batetik joatea. Normala da denek poza sentitzea. Jendeak oso garbi interpretatu zuen Egunkaria-rena: itxi egin nahi zuten, eta itxi egin zuten. Euskararen aldekoa zelako, Euskal Herriaren aldekoa zelako. Hori moztu nahi zuten, eta ez beste ezer.
Aurrera begira, nola ikusten duzu euskalgintza?
Gogoeta sakonak egiteko garaia da, Kontseilua sortu zenean, unibertsoaren garaian bezala. Euskalgintza oso ahul ikusten dut, eta ez ditugu baldintzak lortzen euskaraz eta euskararen alde lasai jarduteko. Ez dugu lortzen herri hau euskalduna izatea nahi duen ustezko gehiengo hori politikoki eraginkorra izatea. Lasaitasunez, baina aurrerapausoak ematea inportantea da. Garai latzak bizi ditugu. Gainera, alderdi batzuk -eta preseski izaten dira euskararen aldekoenak-, ilegalizatzen dituzte, instituzioetatik kanpo geratzen dira, eta horrela posible da beste batzuk Jaurlaritzan egotea, eta… Gauza horiek txukundu egin behar dira, bestela beti izango da egoera oso larria. Garaia kezkagarria da, eta pentsatzekoa, euskararen aldeko jendea batera pausoak ematen jartzeko. Baina ez da erraza.
Zerk egiten du kale hor?
Gauza askok. Alde batetik, aspalditik esaten den moduan, atomizatuta gaude, eta bakoitzak nahikoa lan izaten du bere ahuldadeari aurre egiten. Krisi ekonomiko garaian gauza horiek gehiago igartzen dira. Horretaz gain, duela 20 urte gazteak zirenak orain ez dira gazteak, akomodatuta ere egon gaitezke… Zaildu egiten du horrek ere. Faktore asko daude, eta orain merezi du faktore horiek aztertzea, soluzio posibleak bideratzea eta adostea bai eragile sozialen aldetik, bai eragile politikoekin… Euskararen alde askoz ere gehiago egin daiteke.
Esan duzu jendeak oso bere sentitzen zuela ‘Egunkaria’ hasieratik. Itxierarekin elkartasun ikaragarria etorri zen, eta epaiketan inguruan ere elkartasun asko ikusi duzue. Halakorik espero al zenuten?
Oso sentituta eta eskertuta gaude. Handia izan da elkartasuna; eredugarria beste gai askotarako. Sentituta, hunkituta eta eskertuta gaude, ikusita zein transzendentzia izan duen. Hori guztia eskertzeko antolatu dugu hilaren 25eko jaialdia. Lagundu gaituzten guztiei eskerrak ematea da asmoa. Gainera…, gu horrelakoak gara! Eskerrak ematen ditugu, eta aldi berean eskatu egiten dugu. Jarraitzeko eskatuko dugu, beste auzia ere atzetik datorrelako.